آشنایی با اصطلاحات ابرقدرت و اپوزیسیون

اشاره 

آشنایی با واژه‌ها و اصطلاحات در حوزه‌های مختلف دینی، سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و غیره یکی از ضروریات سخنوری و نویسندگی است. نظر به درخواست بسیاری از عزیزان، بر آن شدیم پاسخگوی این نیاز شما باشیم. 

در هر شماره از نشریه تلاش خواهیم کرد تا با مطرح کردن یک یا چند اصطلاح، به توضیح مختصری درباره آن بپردازیم.*

***

ابرقدرت (1)

قدرتی که از دیگر قدرت‌ها قویتر باشد. در اصطلاح سیاسی «ابرقدرت ها» کشورهایی هستند که از نظر قدرت صنعتی و نظامی از کشورهای دیگر قویترند و بر صحنه سیاست بین المللی فرمانروایی دارند. 

این اصطلاح بخصوص در دوران جنگ سرد در مورد امریکا و شوروی به کار می‌رفت که از نظر تولید صنعتی، قدرت نظامی، نیروی ضربتی اتمی، وسعت خاک، منابع طبیعی و شمار جمعیت از دیگر کشورها بسیار جلوتر بودند و امکانات مانور (2) سیاسی و نظامی آن‌ها در صحنه بین المللی بسیار بیش از دیگران بود و دو رقیب اصلی در حوزه رقابت سیاسی و نظامی به شمار می‌آمدند. 

اپوزیسیون (3) 

[در زبان فرانسه، به معنای «مخالفت‌» یا «مخالفان‌»] در معنای وسیع کلمه، عبارتست از کوشش اتحادیه‌ها، حزب‌ها، گروه‌ها، دسته‌ها و افراد برای دستیابی به هدف‌هایی در جهت مخالف هدف‌های دارندگان قدرت سیاسی، اقتصادی و اجتماعی، خواه با استفاده از شیوه‌های پارلمانی (4) خواه با شیوه‌های دیگر. در معنای محدود، «اپوزیسیون‌» نامی است برای گروهی که در نظام‌های حکومت پارلمانی به موجب قانون اساسی موجودیت آن به رسمیت شناخته شده، در پارلمان گروهی را تشکیل می‌دهد که به حکومت (یا دولت) پیوسته نیست و از آن حمایت نمی‌کند، ولی خود را به قانون اساسی وفادار می‌داند. اپوزیسیون پارلمانی با شرکت در گفت و گوهای مجلس و با شور قانونی، مطابق شرایطی که قانون اساسی معین کرده است، در کار حکومت نظارت مستقیم دارد و افکار عمومی را در جریان می‌گذارد. 

مهم‌ترین وظیفه اپوزیسیون آن است که به انتخاب کنندگان امکانات انتخابات دیگری را نشان دهد و از این راه امکان انتخابات در ست‌تر را فراهم کند. اپوزیسیون مظهر حکومت احتمالی آینده است. این گونه اپوزیسیون جزء مکمل نظام‌های پارلمانی در کشورهای سنتی لیبرال، مانند انگلستان، فرانسه و سوئد است که معمولا دو حزب اصلی در آن‌ها وجود دارد که به نوبت نقش حاکم و اپوزیسیون را به عهده می‌گیرند. در نظام‌های یک حزبی اپوزیسیون به صورت رسمی و قانونی وجود ندارد. در این نظام‌ها هر گونه مخالفت با حزب و دولت حاکم مخالفت با نظم عمومی و قانون اساسی شمرده می‌شود. 

در ایالات متحده امریکا به سبب وجود نظام ریاست جمهوری وجود یک اکثریت یک دست در پارلمان ضروری نیست و نامتمرکز بودن حزب‌ها تشکیل فراکسیون‌های یک پارچه را ناممکن کرده است و به همین دلیل، در امریکا اپوزیسیون به عنوان یکی از نهادهای مربوط به قانون اساسی وجود ندارد و به علت در کار نبودن یک پارچگی فراکسیونی در آن کشور، در مسائل اساسی نمی‌توان از وجود اپوزیسیون، به معنای محدود کلمه، سخن گفت. 

نظام ریاست جمهوری این امکان را می‌دهد که اکثریت پارلمانی از یک حزب باشد و رئیس جمهور از حزب دیگر و این دو با یکدیگر همکاری کنند و این وضع بارها در آن کشور پدید آمده است. 

نخستین اپوزیسیون سیاسی در سده هجدهم میلادی در انگلستان با دو گروه (ویگ‌ها و توری ها) پدید آمد که از نظر منشاء اجتماعی اختلاف اساسی نداشتند و در بسیاری موارد با هم همصدا بودند و جنگ اکثریت و اقلیت میان آن دو و جابجا شدن حزب حاکم و حزب مخالف بیشتر جنبه اختلاف نظر سیاسی شخصی داشت تا معنای کلی سیاسی. در یک نظام کامل حکومت پارلمانی، اپوزیسیون وظایفی را به انجام می‌رساند که در نظریه کلاسیک «تفکیک قوا» (5) برای پارلمان در نظر گرفته شده است. زیرا از زمانی که نظام پارلمانی شکل گرفت، همواره رئیس دولت و رهبر اکثریت پارلمانی، یکی یا با هم متحد بودند و این یگانگی می‌تواند نقش پارلمان را که نظارت بر اجرای قانون و وضع قوانین مطابق قانون اساسی است، خراب کند؛ از این رو، اپوزیسیون وسیله‌ای موثر برای نظارت بر قوه مجریه به شمار می‌آید.

· پاورقــــــــــــــــــــی 

* - دانشنامه سیاسی، داریوش آشوری (با اندکی تصرف). 

1. Superpower 

2. Maneuver 

3. Opposition 

4. هیئتی را که در هر کشور برای وضع و تصویب قوانین و نظارت بر اجرای آن‌ها از سوی مردم برگزیده می‌شود پارلمان گویند. پارلمان‌ها معمولا با رای مستقیم، مخفی و همگانی مردم انتخاب می‌شوند. 

5. نظریه‌ای که بر طبق آن، برای پرهیز از استبداد، قدرت حکومت می‌باید از راه چند قوه یا دستگاه، به دست کسان و نهادهای جدا از هم به کار برده شود.